Osmanlı Arşivinde Nallıhan

Mesut Şener, NALLIHAN Kitabı Yazarı

Arşivlerde, Nallıhan hakkında Osmanlı dönemi tarihini araştırmak için; Tahrir defterleri, Vakıf kayıtları, Şeriye sicilleri, Devlet Salnameleri, Ankara Vilayeti Salnameleri ve Hurufat-Temettuat-Avarız-İcmal-Mühimme Defterleri gibi belgeler bulunmaktadır.

Bu belgeler sayesinde ilçenin cumhuriyet dönemi öncesine ilişkin coğrafi, tarihi, iktisadi ve toplumsal yapısı hakkında bilgi edinmekteyiz.

Nallıhan’la ilgili Osmanlı arşivinden günümüze ulaşan en eski yazılı belgeler Tahrir defterleridir. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünde bulunan 1487, 1521 ve 1530 yılına ait Hüdavendigar(*) Vilayeti Tahrir Defterleri ile bu defterlerin sonuncusu olan Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivinde bulunan 1572 tarihli Bursa Tahrir Defteri ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde bulunan 1613 tarihli 585 no’lu defterdeki Nasuhpaşa Vakfiyesi incelendiğinde Nallıhan hakkında pek çok bilgiye ulaşmaktayız.

Tüm bu belgeler incelendiğinde görülüyor ki; Nallıhan, Nasuh Paşa Kocahan’ı yaptırmadan öncede var ama bugünkü yerinde değil de, büyük olasılıkla Kayapınar Çiftliği yakınındaki şehir kalıntılarının olduğu yerdedir. (Bu kalıntılar 1960 yılından sonra kaybolmuştur.) Bu olasılığa Ankara Vilayeti Salnameleri ve ansiklopediler de yer veriyor. Kocahan'ın yapımıyla bugünkü yerine bir göç olduğuna kesin gözüyle bakılabilir. (Nallıhan’ın Tarihçesine bakınız)

Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Arşiv Belgelerinde NALLIHAN

1487 yılına ait Hüdavendigar(Bursa) Sancağı Tahrir Defteri

“1487 yılına ait Bursa Sancağı Tahrir Defterinin 290 ve 319 arasındaki sayfalarından anlaşıldığına göre, Nallıhan Kasabasının merkez olduğu Karahisar-ı Nallı nahiyesi, karye (köy) statüsündeki 50 yerleşim yerinden oluşuyor ve nahiyenin tamamında toplam 832 ev ve 221mücerred (bekar) vergi mükellefi bulunuyordu.

1487 tarihli Bursa Tahrir defterinde Karahisar-ı Nallı Nahiyesine bağlı görünen köyler:” (1)

1487 de Karahisar-ı Nallı Nahiyesine bağlı köyler

“1521 yılına ait Bursa Sancağı Tahrir defterinin 171 ve 209 arasındaki sayfalarından anlaşıldığına göre, Nallıhan kasabasının merkez olduğu Karahisar-ı Nallı Nahiyesi, karye (köy) statüsündeki 49 yerleşim yerinden oluşuyor ve nahiyenin tamamında toplam 970 ev ve 627 mücerred (bekar) vergi mükellefi bulunuyordu. Bu rakamlara göre nahiyenin tamamında yaklaşık 5 500 kişi yaşamaktaydı. Önceki sayımla (1487) karşılaştırıldığında Karahisar-ı Nallı Nahiyesi nüfusunun 34 yıl sonra % 25 oranında arttığı görülüyor. Bu deftere göre nahiyenin tamamı Müslüman olarak kayıtlıdır.

1521 tarihli Bursa Tahrir Defterinde Karahisar-ı Nallı Nahiyesine bağlı görünen köyler bir eksiğiyle Sorka adlı köy hariç 1487 yılındakilerle aynı.”(2)

1530 tarihli 166 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri

1530 tarihli 166 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri’nde Hüdavendigar Vilayetine bağlı Karahisar-ı Na’llu Nahiyesine 53 köy ve 5 mezranın bağlı olduğunu görüyoruz. Aşağıdaki tabloda da görüleceği üzere köy sayısında ve köy isimlerinde bazı farklılıklar var.(3)

1530 da Karahisar-ı Nallı Nahiyesine bağlı köy ve mezralar

    Köyler

             Tapu Kadostro Genel Müdürlüğü Kuyud-i Kadime Arşivinde NALLIHAN (4)

1572 tarihli 68 no’lu Mufassal-ı Liva-i Hüdavendigar Tahrir Defteri

Tapu Kadostro Genel Müdürlüğü Arşivinde bulunan h.981/m.1572 tarihli 68 nolu Mufassal-ı Liva-i Hüdavendigar Tahrir Defterinin başından, 114. sayfaya kadar Nahiye-i Sivrihisar, 185. sayfaya kadar Nahiye-i Beğpazarı, 186. sayfadan kitabın sonuna yani 245. sayfaya kadar da Nahiye-i Karahisar-ı Na'llu yer almaktadır.

Nahiye-i Karahisar-ı Na'llu 3 mahalleden oluşur, zeamet türü vergi öder.

Nahiye-i KARA HİSAR-I NA'LLU

Karye (köy) ..........       139 (Mükerrer yazılan 9 köy hariç sayı 139’dur.)

Mezra...................       14     

Nehir....................          3     

Çiftlik...................           9     

Cemaat.................         1      (106 neferlik, aydın kişi topluluğu)

Şehir.....................         1     

Mahalle................           3     

3 Mahalle ve nüfus dağılımları:

Mahalle-i Cami-i Şerif (nüfusu 48)     

Nefer(**) (vergiye tabi kişi) ....................       20

Hane (5 nüfuslu aile) ..............................       5

Mücerred (bekar) ....................................       13

Ehl-i berat (5 nüfuslu devlet görevlisi) ....       2

Mahalle-i Mescid-i Hüseyinler (nüfusu 49)

Nefer.......................................................       17

Hane........................................................       8

Mücerrred................................................       9

Mahalle-i Yakuplar (nüfusu 81)

Nefer.......................................................       29

Hane.......................................................        12

Mücerred.................................................       16

Ehl-i berat...............................................        1

Yetişen ürünler:

Buğday ................ 60 kile,

Arpa .................... 20 kile,

Mahlut (Karışık).. 20 kile,

Üzüm, Bal, Meyve, Soğan, Pirinç.

2 tane de değirmen vardır.

1572 de Karahisar-I Na’llu Nahiyesine Bağlı Köy ve Mezralar (5)

1530 yılına ait Tahrir Defteri ile 1572 yılına ait 68 no’lu Mufassal Tahrir Defteri ve h.1311/1893 tarihli Ankara Salnamesindeki köy adlarını bugünkülerle karşılaştırdığımızda kimileri çizelgede de görüleceği gibi bugünkülerle aynen çakışmaktadır. Bazı köy adları sanki Bizans'tan kalma gibi. Bazıları da çeviriden kaynaklanan nedenlerle bugünkülerle benzeşmiyor gibi görünse de, hece veya harf eksiği ya da fazlasıyla benzeyenlerde çok. Bazıları o yüzyıldan günümüze kadar isim değiştirmiş, bazıları ise doğal afetler ve göçler nedeniyle haritadan silinmiş olabilir. 1572 yılında göze çarpan köy ve mezra sayısının çokluğu ise 1530 yılında eksik yazımdan ya da mezraların yazılmayışından kaynaklanabilir.

h.1311/1891 Tarihli Ankara Vilayeti Salnamesinde Nallıhan’a bağlı köyler

h.1311/1893 tarihli salnamenin 266. sayfasında Nallıhan'ın 60 köyü olduğu yazılı. 333. sayfasında ise 63 köy yazılıp sıralanmıştır. h.1309/1891 tarihli salnamede de 63 köy aynı sırayla yazılmış, fakat şu kadar köyü var denmemiştir.

1572 Tarihli 68 Sayılı Mufassal Tahrir defterindeki köy sayısının çokluğu ise o yıllardaki yerleşmenin çok dağınık olmasına bağlanabilir. Fakat burada adı geçen, bugünde aynı adla varlıklarını sürdüren bazı köylerin 1893 Tarihli salnamede olmayışları manidar.

Osmanlı dönemine ait Ankara Vilayeti Salnamelerinde Nallıhan'daki idari yapılanmayı, Nallıhan'ın tarihini, coğrafyasını ve ekonomisini okuyup bilgi edinme olanağı buluyoruz. (Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için Mesut Şener’in NALLIHAN kitabına bakabilirsiniz.)

Vakıflar Genel Müdürlüğü Vakıf Kayıtlar Arşivinde NALLIHAN

NASUHPAŞA VAKFI

Nasuh Paşa’nın Halep'ten dönerken Nallıhan'da yaptırdığı yapıları vakfettiğine ilişkin, Vakıflar Genel Müdürlüğü Vakıf Kayıtlar Arşivinde bulunan h. 1022 / m. 1613 tarihli 585 nolu defterin 42. sayfa 45. sırasında kayıtlı bulunan Nasuhpaşa Vakfına ait vakfiyenin özeti:

"Bursa Sancağı’na bağlı Karahisar Neallu Kazası’nda, Nallı Boğazı’nda Ulaşlar Köyü arazisinden ayrılan arsa üzerinde, yapımı h.1015/m.1595'te biten, han, hamam, cami ve mektebin vakfedilmesi için Nasuh Paşa, h.1022/m.1613'de Anakara Valisi Mustafa Paşayı görevlendirir. O da Tatar Ali Çavuşu mütevelli tayin eder ve binaların vakfedildiğini mahkemede doğrular." (6)          

Yukarıdaki alıntının Türkçe tercümesi Vakıf Kayıtlar Arşivinde bulunan 2221 nolu defterin 160 s. 146. sırasındadır.

“Nasuh Paşanın bu hizmetlerine karşı padişah tarafından; Sobran, Hocaoğlu Sekisi, Dinek Sekisi, Karadepe, Kızılcaviran, Düdükçübaşı, Aslıhanlar ve Kiçibeğler köyleriyle bazı çiftliklerin gelirinin, bir kısmı vakfın yaşaması için bir kısmı da kendisine verilmiştir.”(7)

*********

(*) Hüdavendigar Vilayeti: Osmanlı Döneminde Bursa, Bilecik, Kütahya, Balıkesir illerini içine alan ve merkezi Bursa olan vilayet.

(1) Belgelerle Nallıhan s.6, Devlet Arşivleri Gn. Md.lüğü Hazar Reklam 2010

   “Tahrir Defterleri, Osmanlı yönetimi tarafından 15. ve 18. yüzyılları arasında vergilerin sağlıklı toplanabilmesi ve devlete karşı olan yükümlülüklerin takip edilebilmesi için tutulmuş sayım defterleridir. Osmanlı Devleti, bu defterlere, vergi mükellefi kişileri, gelir getiren menkul ve gayrimenkulleri, vakıf mallarını, vergiden muaf olanları ayrıntılarıyla kaydediyordu. Bu defterler 30-40 yılda bir yenileniyor ve güncelleniyordu. Verdikleri bilgiler açısından Tahrir Defterleri, bir çeşit nüfus sayımı defteri de kabul edilebilir.” Aynı kitap

(2) Belgelerle Nallıhan s.8, Devlet Arşivleri Gn. Md.lüğü Hazar Reklam 2010

(3) Devlet Arşivleri Gn. Md.lüğü 166 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri s.89-112

(4) h.981/1572 Tarihli 68 nolu Mufasal Tahrir Defteri, Tapu Kadostro Gn.Md.lüğü arşivi

     Köy isimleri dışındaki çeviriyi, anılan Gn. Md.lük çalışanı Orhan Özdil yapmıştır.

(**) Nüfusa neferler dahil edilmez. Nüfusu hesaplamak için, hane ve ehl-i berat sayıları 5'le çarpılarak mücerretle (bekarlarla) toplanır.

(5) Burada Köy ve Mezra isimleri -Ö.L.Barkan’ın -Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri TTK Ankara 1988- kitabından alınmış ve alfabetik sıraya konmuştur.

(6) Vakıflar Gn. Md.lüğü Arşivi h.1022 Tarihli 585 Nolu Defter

(7) Ömer Lütfi Barkan Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri s.636 TTK Ankara 1988